و سا يل ا ر تبا ط همه گا ني در كشورهاي جنوب و جنوب غربي آسيا

 (تر جمه ا ز (سنگ شکن) منبع هفته نا مه حقيقت چا پ مسکو )

با توسعه ارتباطات دور ، به ويژه زماني كه به صورت يك نهاد اجتماعي بر اقتصاد و فرهنگ ، نخبگان فكري و آموزشي ، جامعه مدني ، گستره عمومي و ديگر ابعاد و وجوه اجتماعي اثر گذار و افراد جامعه مي توانند به اطلاعات دست يابند. « جامعه اطلاعاتي » پديد خواهد آمد .
جامعه اطلاعاتي ، مرهون توسعه زير ساخت هاي ارتباطي در كشورهاست . در اين جامعه ، آحاد مردم به شبكه‏هاي پهن باند خواهند پيوست ، چرا كه بدون حضور در اين شبكه ها ، نمي توانند ، بسياري از نيازهاي خود، مي شود از جمله تجارت ، آموزش ، تفريح و سرگرمي را برآورده سازند . در جامعه اطلاعاتي مفهوم قدرت تغيير مي كند و بخشي از قدرت دولتها به جامعه و نظامهاي جهاني انتقال مي يابد. گستره عمومي در جامعه اطلاعاتي تركيبي از تجلي هاي دو قلمرو سياست و اقتصاد است . كاركرد ارتباطات دور ، گستره ي عمومي در جامعه اطلاعاتي را تعيين مي كند . جامعه اطلاعاتي مرز ميان عوام و خواص را بر مي دارد . چون اين عناوين تا حدودي از انحصار علم ، تخصص و اطلاعات در يك گروه خاص ناشي مي شد ، اما در جامعه اطلاعاتي ، حق دسترسي به منابع اطلاعاتي ، حق ذخيره برخورداري و عرضه اطلاعات ، عمومي است . در جامعه ا طلاعاتي نظارت اجتماعي از طريق مبادله ي اطلاعات انجام مي گيرد .
بطور خلاصه براي اين جامعه چندين ويژگي مي توان برشمرد :
1-وابستگي رشد اقتصادي به تحولات فني در عرصة اطلاعات .
2- جايگزيني فناوريهاي ارتباطي به عنوان ابزارهاي اقتصادي ، اطلاعاتي به جاي ماشين هايي كه از ابزارهاي اقتصادي ، صنعتي اند .
3-مطرح شدن بخشهاي مربوط به توليد و توزيع فناوريها و خدمات اطلاعاتي به عنوان بخش اصلي صنعت
4- بازسازي صنعت با فناوري اطلاعات
بنابراين بايد گفت ؛ فناوري ارتباطات و اطلاعات لازمه توسعه كشورها محسوب مي شود . امروز ديگر كشورها قادر نخواهند بود با تكيه بر مواد اوليه يا حتي صنعت ، از اقتصاد ، آموزش و فرهنگ با ثباتي برخوردار شوند ، لذا تمامي مساعي خود را در جهت توسعه اين فناوري به كار بسته اند . هر چند اين تلاش در سراسر جهان نتيجه يكسان نداشته است و مفهوم جديدي به نام « شكاف ديجيتالي » را رايج كرده است .
امروز جوامع در اين بخش هم مثل ساير بخشها به دو قطب فقير و غني تبديل شده اند . كشورهاي داراي فناوريهاي پيشرفته ، در مقايسه با كشورهاي كمتر توسعه يافته از ارتباطات و فناوريهاي اطلاعات بيشترين بهره را مي برند . هنوز 80 درصد تلفن ثابت دنيا در 20 درصد دنيا - كشورهاي توسعه يافته - است . به عبارتي در حالي كه در سال 2001 ميلادي ضريب نفوذ تلفن ثابت در كشورهاي توسعه يافته عدد 87 است ؛ در كشورهاي كمتر توسعه يافته 6 مي باشد . يا در حالي كه به ازاي هر 1000 نفر در كشورهاي با درآمد بالا 592 تلفن ثابت ، 608 تلفن همراه و 396 كاربر اينترنت وجود دارد ، اين ميزان براي هر 1000 نفر در كشورهاي كم درآمد به ترتيب 30 ، 10 و 4/6 است .
لذا ملاحظه مي شود ، نگراني بزرگ جوامع در حال توسعه ، بعد از پشت سرگذاشتن ، استعمار و نابرابري اقتصادي و سياسي ، شكاف ديجيتالي و اطلاعاتي است . چرا كه امروز عصر دانايي است ودر دنيايي با اين ويژگي قدرت در دست كساني است كه با استفاده از ارتباطات و اطلاعات داناتر شده اند .
كشورهاي جنوب و جنوب غربي آسيا ، در تقسيم بندي جهاني در زمره كشورهاي كمتر توسعه يافته قرار گرفته‏اند . اين كشورها ، با ويژگي هاي جغرافيايي ، اقتصادي و جمعيتي متفاوت در توسعه زير ساخت هاي اطلاعاتي هم متفاوت عمل كردند . كشورهاي جنوب ، شامل بنگلادش ، بوتان ، هند ، مالديو ، نپال ، پاكستان و سريلانكا ، با جمعيتي بالغ بر 3/1 ميليارد نفر و كشورهاي تركيه ، عراق ، سوريه ، ايران ، ازبكستان ، كويت و 000 در غرب آسيا ، با جمعيتي حدود 300 ميليون نفر در اين دو ناحيه از جهان براي ايجاد جامعه ا طلاعاتي تلاش هاي گسترده اي را آغاز كرده اند ، به طوريكه بعد از چين يكي از بازارهاي پرمشتري جهان محسوب مي شوند .
در اين مقاله ، جامعه اطلاعاتي در منتخبي از كشورهاي جنوب غربي آسيا ، يعني آذربايجان ، ازبكستان ، پاكستان ، ايران ، تركيه ، كويت و هند مورد بررسي قرار مي گيرد .
كشورهاي هند ، پاكستان ، تركيه ، آذربايجان ، ازبكستان و كويت با جمعيتي بالغ بر يك ميليارد و 360 ميلون نفر ، يك پنجم جمعيت جهان را دارند . (1)
از يك طرف هند به عنوان دومين كشور پر جمعيت جهان و از طرف ديگر كويت به عنوان يكي از كشورهاي كوچك جهان در اين ناحيه قرار دارند . تركيه و ايران با جمعيتي تقريباً برابر ، اما ارتباطات و فناوري اطلاعات نابرابر و پاكستان با جمعيتي تقريباً معادل با اين دو كشور ، اما زير ساخت هاي ضعيف ارتباطات در اين بخش از جغرافياي جهاني قرار گرفته اند . آذربايجان و تركمنستان ، به عنوان دو كشور جديد الاستقلال با امكانات و شرايط متفاوت از ديگر كشورها هم در همين منطقه قرار دارند . جدول شماره 1 ، شاخص هاي پايه در كشورهاي مورد بررسي را نشان مي دهد .
در زمينه تلفن ثابت پايين ترين ضريب نفوذ يعني 9/2 و بالاترين يعني 5/28 در آسيا نيز در بين همين 7 كشور قرار دارد .
هدف از ارائه اين مقاله در آستانه دو رويداد بزرگ بين المللي در عرصه ارتباطات ، برگزاري اجلاس جهاني جامعه اطلاعاتي و نمايشگاه تلكوم 2003 در ژنو ، مروري بر برنامه و عملكرد اين كشورها و يادآوري تجربيات مهم آنان براي توسعه كشور و همچنين معرفي زير ساخت هاي توسعه ارتباطات در ايران براي ورود به جامعه اطلاعاتي است .
در اين مقاله ضمن بررسي شاخص هاي پايه زير ساخت ارتباطات دور در كشورهاي مورد بررسي ، سناريوي توسعه ارتباطات دور و رسيدن به جامعه اطلاعاتي تحليل مي شود . زير ساخت هاي جامعه اطلاعاتي در جنوب غربي آسيا
كشورهاي مورد بررسي در سال 2001 ميلادي ، با مجموع 8/77 ميليون خط تلفن ثابت در حال كار و 4/31 ميليون مشترك تلفن همراه ، 5/7 درصد دارندگان خطوط تلفن ثابت و 3 درصد از مشتركين تلفن همراه را در جهان تشكيل مي دهد .
در همين سال ضريب نفوذ تلفن ثابت در منطقه، 4/13 ، تلفن همراه ، 7/11 و اينترنت 5/2 بوده است . كه نسبت به سال قبل( 2000 ميلادي ) به ترتيب 10 و 11 درصد رشد داشته است ؛ اما رشد اينترنت در اين سالها بالاي 50 درصد بوده است . از سوي ديگر ضريب نفوذ تلفن ثابت در اين منطقه در سال 1990 ميلادي 4/7 بوده است . كه در عرض 10 سال 90 درصد رشد يافته است . در اين سال ، در كشورهاي مورد بررسي تلفن همراه و اينترنت مورد استفاده قرار نمي‏گرفته است . جدول شماره 2 ، شاخص هاي جامعه اطلاعاتي در اين كشورها را نشان مي دهد .
شتاب توسعه مخابرات در بخش تلفن ثابت و همراه در كشورهاي مورد بررسي قابل تأمل است و هنوز به جز دو كشور كويت و تركيه در ساير كشورها، زمان انتظار براي دريافت تلفن ـ همراه و ثابت ـ طولاني است ، هر چند تعداد افراد در انتظار در فاصله سال 2000 تا 2001 ميلادي كاهش يافته است . جدول شماره 3 شاخص هاي جامعه اطلاعاتي در كشورهاي مورد بررسي در سال 2000 را نشان مي دهد .
در برخي كشورها مثل هند و پاكستان فهرست و زمان انتظار براي تلفن افزايش يافته است و اين موضوع يعني تقاضاي غير محسوس و بسيار بالا براي تلفن در اين كشورها باز هم در حال افزايش است . زيرا مردمي كه هرگز به دليل ناباوري نسبت به دريافت تلفن ، ثبت نام نمي كردند ، طرز فكر خود را تغيير داده اند . آنان در مواجهه با توسعه پرشتاب مخابرات در منطقه متقاضي هر دو نوع تلفن همراه و ثابت هستند . همچنين در كشوري مثل ايران هر چند زمان انتظار كوتاه شده است ، اما تعداد متقاضيان هر روز رو به افزايش است . به عنوان مثال در سال 2001 ميلادي حدود 7/1 ميليون شماره تلفن واگذار شده است ، ليكن در همين سال حدود 2 ميليون متقاضي جديد ثبت نام كرده اند .
در زمينه افزايش تقاضا تلفن در اين كشورها توسعه اقتصادي نيز نقش دارد ؛ درآمد سرانه بالا تقاضا را افزايش داده است . همزمان كاهش قيمتهاي خدمات مخابراتي براين شتاب مي افزايد .
پديده پيشي گرفتن تعداد تلفن همراه نسبت به تلفن ثابت هنوز در منطقه مورد بررسي ، به جز تركيه و كويت محقق نشده است . پاكستان پايين ترين ضريب نفوذ در تلفن ثابت (34/0 درصد) و ازبكستان پايين ترين ضريب نفوذ در تلفن همراه ( 60/0 درصد ) را دارد .
ضريب نفوذ اينترنت در همه كشورهاي مورد بررسي پايين است . بالاترين ضريب نفوذ متعلق به كويت با 7/7 درصد ديده مي شود . ايران در تلفن ثابت رتبه سوم بعد از تركيه و كويت ، در تلفن همراه رتبه چهارم بعد از تركيه ، كويت و ازبكستان و همچنين در اينترنت رتبه سوم بعد از تركيه و كويت را داراست .
رشد شاخص هاي مخابراتي از سال 1990 تا سال 2001 ـ يك دهه ـ بيانگر تلاش كشورهاي منطقه براي رسيدن به شاخص هاي جهاني است . ضريب نفوذ تلفن ثابت در سال 1990 در اين كشورها به ترتيب 6/8 ، 9/6 ، 8/0 ، 2/2 ، 20 ، 6/0 و 4 بوده است . (2)
كشورهاي مورد بررسي براي ايجاد جامعه اطلاعاتي همچنان در آغاز اين راه طولاني قرار دارند . برخي زمينه‏هاي رسيدن به چنين جامعه اي ، مثل استفاده از كابل هاي فيبرنوري قابل تأمل است.
موفقيت كشورهاي منطقه در توسعه فيبرنوري
يكي از اجزاي اصلي زير ساخت ارتباطي در جامعه اطلاعاتي شبكه انتقال است . ماهواره ، كابل هاي نوري و مسي ، راديو و مايكروويو شبكه انتقال كشورها را مي سازد . كه در بين اين چهار وسيله « فيبرنوري » جديدترين و مؤثرترين است .
تا قبل از بكارگيري فيبرنوري در شبكه انتقال مخابرات ، يك زوج سيم مسي با قدرت انتقال يك خط تلفن ، وسيله اصلي انتقال بود . اما هم اكنون فيبرنوري كه يك تار مويي از جنس شيشه است ؛ امكان انتقال هزاران خط تلفن ، ديتا و تصوير بطور همزمان را فراهم مي كند و مشكلات سيم مسي را هم ندارد .اين قابليت عظيم باعث شد ، تا اين صنعت در دو دهه اخير پيشرفت قابل ملاحظه اي داشته باشد و به عنوان بك بن ( پي بستر) شبكه‏هاي اطلاع رساني يا جامعه اطلاعاتي معرفي شود.
هم اكنون با توجه به همين قابليت ، شبكه انتقال بين المللي و داخلي اكثر كشورهاي جهان ، فيبرنوري است و پروژه هاي مهمي در سطح بين الملل اجرا شده است . اگر كشورهاي توسعه يافته در زمينه ارتباطات و فناوري اطلاعات به موفقيت هاي غير قابل مقايسه با ساير كشورها دست يافته اند ، نتيجه توسعه زيرساخت ها يا شبكه‏هاي انتقال بوده است . توسعه اي كه در اين كشور ها از آغاز دهه 1990 ميلادي آغاز شده است. در حال حاضر ظرفيت شبكه انتقال را تا 100 برابر افزايش داده ، به نحوي كه انتقال اطلاعات به صورت چند رسانه اي درباند پهن ممكن شده است ، نتيجه اين توسعه ، كاربرد فناوري ارتباطات و اطلاعات در جامعه بوده است . در اين زمينه « فيبرنوري » نقش اصلي را داشته است .
در ايران از سال 1366 هـ . ش با اجراي پروژه فيبرنوري تهران ـ كرج ، صنعت فوق به كار گرفته شد و به دنبال آن در يكي از مهمترين پروژه هاي فيبرنوري يعني TAE مشاركت كرد . هم اكنون در ايران 23 هزار كيلومتر فيبرنوري بين شهري اجرا شده است كه تا پايان سال جاري به 30 هزار كيلومتر مي رسد . در پروژه ارتباطي آسيا ـ اروپا (TAE) كه از طريق فيبرنوري به طول 24 هزار كيلومتر بين چين تا آلمان امتداد يافته 20 كشور از جمله ، ايران ، آذربايجان . ازبكستان ، پاكستان و تركيه عضويت دارند . به عبارت ديگر 5 كشور از 7 كشور مورد بررسي در جنوب غربي آسيا در اجرا و استفاده از اين پروژه مشاركت دارند.
كشور هند ، نيز از طريق پروژه فيبرنوري دور دنيا (FLAG ) به شبكه سراسري فيبرنوري متصل است . اين پروژه عظيم ارتباطي به طول 28000 كيلومتر از ژاپن شروع و به انگلستان ختم مي شود . كشورهاي اصلي كه در اين پروژه مشاركت دارند ، عبارتند از : ژاپن ، كره . چين ، هنگ كنگ ، تايلند ، مالزي ، هند ، امارات متحده عربي، مصر ، ايتاليا ، اسپانيا و انگلستان .
ايران از طريق فيرنوري جاسك ـ فجيره به اين پروژه متصل و بخشي از ارتباطات بين المللي خود را تأمين مي‏كند . كشور هند و پاكستان در پروژه مهم ديگر فيبرنوري به نام SEA-ME-WE3 مشاركت دارند . اين پروژه يك لينك فيبرنوري است كه آسياي شرقي را از طريق خاورميانه به اروپاي غربي متصل مي نمايد . طول مسير اين كابل 18 هزار كيلومتر در 18 كشور به شرح زير است :
انگلستان ، فرانسه ، پرتغال ، مراكش ، ايتاليا ، يونان ، تركيه ، مصر ، عربستان ، جيبوتي ، عمان ، امارات متحده عربي ، پاكستان ، هند ، سري لانكا ، تايلند ، اندونزي و سنگاپور ، با پذيرفته شدن استراليا ارتباط بين چهار قاره تأمين مي شود . ايران هم بخشي از ارتباطات بين الملل خود را از اين طريق تأمين مي كند .
كويت ديگر كشور منطقه از طريق كابل فيبرنوري Fog كه از كشورهاي بحرين ، قطر و امارات متحده عربي عبور و به پروژه SEA-ME-WE3 متصل مي شود يا شبكه جهاني فيبرنوري ارتباط دارد . ايران هم در سال 1381 با امضاء قراردادي مشترك با كويت زمينه ارتباط با اين پروژه (Fog) را فراهم كرده است . (3)
همانگونه كه گفته شد ، همه كشورهاي منطقه در مهمترين پروژه هاي فيبرنوري دور دنيا مشاركت دارند . علاوه بر اين شبكه انتقال داخلي كشورها هم از طريق فيبرنوري تأمين مي شود . لذا مي توان گفت ، كشورهاي مورد بررسي ، به ويژه ايران و تركيه در شبكه انتقال « زيرساخت » كه اساس رسيدن به جامعه اطلاعاتي است . سرمايه گذاري قابل توجهي داشتند اند كه در آينده اثرات آن بيشتر آشكار مي شود .
توسعه ارتباطات روستايي و تجربه ايران
از ديگر مشخصه هاي جامعه اطلاعاتي دسترسي عموم مردم به اطلاعات است . تلاش براي حذف فاصله بين نقاط شهري و روستايي مهمترين اقدام كشورهاي منطقه به شمار مي رود . تجربه ايران براي حذف اين فاصله براي كشورهاي ياد شده بسيار مفيد است . در اين خصوص توضيحات بيشتري ارائه مي شود.
با ميانگين 2/46 درصد جمعيت در نواحي روستايي (براساس اطلاعات كشورهاي مورد بررسي )، جنوب غربي آسيا يك منطقه نسبتاً روستايي نشين است . بنابراين اطمينان از دسترسي به ارتباطات بايد هدف اصلي باشد . ضريب نفوذ روستايي ، تعداد مكانهاي داراي خدمات تلفن و پوشش تلفن همراه ، از جمله راههاي اندازه گيري دسترسي روستايي به مخابرات است .
آمار ضريب نفوذ تلفن شهري و روستايي هميشه براي همه كشورها موجود نيست ، هر چند داده هاي موجود نشان مي دهد كه نسبت ضريب نفوذ تلفن شهري به روستايي 13 به 5/1 در اين منطقه است .
ضريب نفوذ روستايي در مقايسه با متوسط ضريب نفوذ تلفن شهري بيانگر اين است كه نواحي روستايي به ميزان كافي مورد حمايت قرار نمي گيرند . هر چند ضريب نفوذ روستايي بهترين راه بررسي مسأله نيست . زيرا در آمد در نواحي روستايي پايين بوده و هزينه نصب يك خط تلفن بسيار بالاتر از شهرهاست .
واقعي تر اين است انتظار داشته باشيم ، تلفن ها در مناطق روستايي ، مشترك باشد . يعني يك خط تلفن به صورت همگاني مورد استفاده ساكنان يك روستا قرار گيرد . البته اين نوع تلفن با تلفن هاي همگاني شهري متفاوت است . يكي ديگر از راه هاي اندازه گيري ، دسترسي خطوط تلفن خانگي زياد در روستاها ست . يعني در خانه‏ها تلفن وجود داشته باشد .كه اگر هر دو روش مد نظر باشد ، مي‏توان گفت 60 درصد از موقعيتهاي روستايي در جنوب غربي آسيا به نوعي به خدمات مخابراتي دسترسي دارند . در هند ، دسترسي به تلفن از طريق تلفن هاي پانچاياب روستايي علي رغم جمعيت زياد روستانشين ، فراهم شده است . در ايران از طريق دفاتر مخابرات روستايي ، دفاتر مشترك پست و مخابرات و مراكز سوئيچ كم ظرفيت بيش از 83 درصد مردم روستايي به تلفن دسترسي دارند . در حال حاضر 37 هزار روستا يا 80 درصد روستاهاي بالاي 100 نفر جمعيت در ايران ، داراي ارتباطات مخابراتي هستند كه در سال جاري 20 درصد باقيمانده هم به شبكه ارتباطي كشور وصل خواهند شد . پيش بيني مي شود تا سال 2008 ميلادي همه روستاهاي ايران داراي ارتباط باشند .
دسترسي به خدمات تلفن همچنين در اثر توسعه سريع خدمات تلفن همراه در روستاها گسترش يافته است . اين توسعه با كمك تلفن همراه معمولي و تلفن همراه روستايي امكانپذير است . شبكه هاي بدون سيم در سالهاي اخير ، توسعه ا رتباطات روستايي را شتاب بخشيده است . ايران همچنين مي خواهد از طريق تلفن همراه روستايي ، بيش از يك ميليون تلفن به روستائيان واگذار كند . تجربه ايران در اين زمينه مي تواند مورد استفاده كشورهاي منطقه به ويژه پاكستان و ازبكستان كه داراي جمعيت زياد روستايي هستند قرار گيرد .
محيط مقرراتي
خصوصي سازي و آزاد سازي مخابرات در سالهاي اخير همواره مورد تأكيد سازمان هاي بين المللي بوده است از اين رو به همه كشورهاي در حال توسعه ايجاد محيط رقابتي توصيه شده است .
اين محيط دورنماي مخابرات كشورهاي مورد بررسي را در يك وضعيت و همگام با تحولات جهاني مورد انتظار اتحاديه بين المللي ارتباطات دور دوباره شكل داده است . همه دولتها در سطح منطقه تغييرات زيادي را در روشهاي توسعه زير ساختهاي جامعه اطلاعاتي ايجاد كرده اند . به خصوص حضور بخش خصوصي در همه كشورها جدي گرفته شده است و در حال حاضر مجوزهايي براي بخش خصوصي و راه اندازي تلفن ثابت و همراه فراهم كرده اند .
همانطور كه در جدول شماره 5 ملاحظه مي شود در كشورهاي مورد بررسي رقابت كامل هنوز به وقوع نپيوسته است ؛ در بخش راه دور بين الملل ، به جز هندوستان بقيه كشورها رقابت را آزاد نكرده اند . اما در بخش خدمات تلفن همراه ، رقابت گسترده است . همه دولتهاـحتي ايران ـ اقداماتي براي خصوصي سازي كرده اند . جالب است گفته شود ، در هندوستان 35 اپراتور براي توسعه تلفن همراه رقابت گسترده اي را شروع كرده اند . برخي كشورها هم خدمات محلي خود را به اپراتورهاي بخش خصوصي اجاره داده اند . (5)
با اين حال با توجه به تحولات كشورهاي پيشرفته ، تجديد نظر در سياست گذاري ارتباطات دور در كشورهاي مورد بررسي بجز تركيه ضروري است .
تجربه تركيه
همانطور كه در جدول هاي پيشين نشان داده شد ، در بين كشورهاي مورد بررسي ، تركيه توانسته است با برنامه ريزي اصولي و تغيير ساختار ، ارتباطات دور و زير ساخت هاي جامعه اطلاعاتي را به نحو مطلوبي توسعه دهد . از اين رو ، تجربه اين كشور ، براي همه كشورهاي منطقه الگوي مناسبي خواهد بود .
اولين اقدامات براي حذف انحصار در مخابرات تركيه در سال 1994 ميلادي انجام شد . در اين سال ، خدمات پست و مخابرات از هم جدا و مخابرات در اختيار شركت تعاوني ، دولتي « ترك تلكوم» قرار گرفت . بعد از آن به موجب قانون ديگري در آگوست 1996 ميلادي 49 درصد سهام ترك تلكوم به بخش خصوصي واگذار شد . در سال 1999 ميلادي ترك تلكوم تصميم گرفت در اجراي طرح خصوصي سازي ، خدمات غير اساسي را به بخش خصوصي واگذار كند . در سال 2000 ميلادي نهاد مقررات گذار جديد در تركيه تأسيس شد و به اين ترتيب خصوصي سازي شدت يافت .
در ماه مه سال 1993 ميلادي ، ترك تلكوم دو قرارداد 15 ساله ، براي ساخت و بهره برداري از شبكه تلفن همراه منعقد كرد ؛ شركت « ترك سل » مركب از كنسرسيومي از شركت هاي فنلاند تلكوم و اريكسون و شركت تل سيم برنده مزايده شدند ، اين قرارداد به صورت تقسيم درآمد و الگوي ساخت بهره برداري ـ انتقال (BOT) بسته شد ـ هر دو كنسرسيوم بايد حداقل 400 ميليون دلار در شبكه سرمايه گذاري و 1/47 درصد از درآمدشان را به ترك تلكوم مي دادند . بنابه توافق نامه هاي اوليه ، هر دو كنسرسيوم مجاز شدند تا هر كدام مجوز كلي را يك جا به مبلغ 500 ميليون دلار خريداري كنند . طبق برنامه ، اين مجوز قرار بود در سال 1997 ميلادي به هر كنسرسيوم اعطا شود ولي به دليل مشكلات موجود به سال 1998 ميلادي موكول شد . هيأت وزيران تركيه در فوريه و آوريل سال 1998 ميلادي صدور مجوز را تصويب كرد . به اين ترتيب دو كنسرسيوم مجوز 25 ساله را در ازاي سرمايه گذاري عمده ي خود دريافت داشتند و تعهد كردند هر كدام 500 ميليون دلار به خزانه دولت بپردازند . بعد از اين اقدام دولت ،ديگر سرمايه گذاران و به ويژه خارجي ها براي سرمايه گذاري در بخش تلفن همراه تركيه حتي با پرداخت مبلغ 500 ميليون دلار به دولت اعلام آمادگي كردند . شركت مخابرات اسپانيا ، فرانس تلكوم و موتورولا و 000 چندين شركت ديگر خارجي از جمله اين شركت ها بودند .
شركت ترك تلكوم يا مخابرات تركيه هم صاحب مجوز ايجاد شبكه جديد تلفن همراه شد ، اين شركت هم با معروفترين شركت هاي مخابراتي جهان قرارداد مشاوره منعقد و به توسعه تلفن همراه همت گذاشت.
در نهايت ، حاصل چنين مديريتي ، تعداد تلفن هاي همراه در اين كشور از مرز 20 ميليون شماره ، تا پايان سال 2001 فراتر رفت و پيش بيني مي شود با كامل شدن تجربه خصوصي سازي و تصويب قوانين مرتبط ، توسعه سريع مخابرات در اين كشور همچنان ادامه يابد . طبيعي است با توسعه زير ساخت ها ، امكان استفاده از خدمات ديگر جامعه اطلاعاتي نيز فراهم مي شود.(6)
نهاد مقررات گذار
براي حذف انحصار و فراهم كردن شرايط رقابت در بازار مخابرات ، كشورهاي تركيه ، پاكستان ، هند نهاد مقررات گذار ، مستقل از اپراتورهاي دولتي تأسيس كرده اند . مهمترين وظيفه اين نهاد اعطاي مجوز و نظارت بر عملكرد بخش خصوصي و تعين تعرفه هاست .
اين نهاد عموماً داراي 5 تا 7 عضو است كه اعضاي آن توسط ، مجلس يا رئيس جمهور ـ در كشورهاي مختلف متفاوت است ـ از ميان نامزدهاي معرفي شده توسط وزارت ارتباطات انتخاب مي شوند. از نظر مالي خود مختار و مستقل است . و قدرت مقررات گذاري ، نظارت ، وضع قانون به انضمام وضع محدوديت ها و اعمال تحريم ها را در هنگام لزوم داراست .
در ايران نهاد مقررات گذار در قانون جديد وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات پيش بيني شده است و چنانچه در شوراي نگهبان به تصويب برسد ، شرايط اعطاي مجوز به بخش خصوصي تسهيل خواهد شد . در ساير كشورها ، مجوز دهي توسط دولت يا وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات صورت مي گيرد .

توسعه IT در هند و جهش جامعه اطلاعاتي در منطقه
توسعه IT يا فناوري اطلاعات از ديگر مشخصه هاي جامعه اطلاعاتي است . در واقع با توسعه زير ساخت ها ، اينترنت و به تبع آن كاربرد ارتباطات و فناوري اطلاعات در كشورها توسعه مي يابد . با توسعه اين بخش صنايع مرتبط به ويژه توليد نرم افزار توسعه پيدا مي كند و جمعيت زيادي در بخش شاغل مي شوند . در بين كشورهاي جنوب غربي آسيا ، هند بسيار موفق عمل كرده است كه تجربه مفيدي براي ديگر كشورها خواهد بود .
توسعه صنعت IT در هند از اوايل دهه 1990 ميلادي آغاز شد . صادرات نرم افزار به عنوان شاخص توسعه IT در هند ، از 128 ميليون دلار در سال 1991 ميلادي به 6 ميليارد دلار در سال 2000 ميلادي و 10 ميليارد دلار در سال 2001 ميلادي رسيد. براساس برنامه پيش بيني شده ، قرار است درآمد ناشي از تهيه نرم افزار در اين كشور به 87 ميليارد دلار و ميزان اشتغال در اين بخش به 2/2 ميليون نفر در سال برسد .
علل موفقيت هند به عنوان يك تجربه گرانبها براي كشورهاي منطقه به شرح زير است :
1- تمركز و تأكيد مديريت عالي كشور هند بر روي توسعه IT .
2- تغيير رويكرد از خودكفايي به همبستگي در اقتصاد
3- توجه و عنايت كافي به نهادهاي مشاوره اي قبل از اجرا
4- وجود برنامه مصوب و مشخص براي توسعه
5- ايجاد يك وزارت مستقل به نام وزارت IT و واگذاري كليه مسؤوليت ها و اختيارات به اين وزارت
6- ايجاد پارك هاي IT در سراسر كشور
7- ايجاد زير ساخت هاي مناسب ـ اين زير ساخت ها فقط در بخش مخابرات نيست .
8- ايجاد نهادهاي مكمل پارك هاي IT
9- نگرش مسؤولين دولتي به هنديهاي مقيم خارج
10-تكيه بر مزاياي نسبي هند
11-ايجاد و توسعه فرهنگ IT در كشور از طريق اجراي برنامه هاي مفيد و مؤثر از قبيل برگزاري دوره‏اي نمايشگاه ، سيمنار و 000
اما علي رغم اين تجربه در كشور هند ، همانطور كه در جدول شماره 6 نشان داده شده است ضريب نفوذ اينترنت در كشورهاي منطقه پايين است . و اين به معناي حداقل استفاده از كاربرد فناوري ارتباطات و اطلاعات است . شاخص جامعه اطلاعاتي در عصر حاضر كاربرد Ict در توسعه ملي كشور هاست . آموزش از راه دور ، تجارت الكترونيكي ، پزشكي از راه دور ، كار از راه دور ، دانشگاه مجازي ، توسعه و تسهيل عرضه خدمات ، تسهيل روابط بين الملل ، نهادينه شدن مالكيت معنوي ، دسترسي عمومي مردم به امكانات ارتباطي ، و در نهايت شكل گيري دولت الكتروني ، از جمله تسهيلات و نتايج علمي ـ اقتصادي ـ فرهنگي ـ اجتماعي و سياسي اين فناوري است . لذا با تأكيد بر عقب ماندگي كشورهاي منطقه در اين شاخص ضروري است با بهره گيري از تجربيات كشور هند و مزاياي متعدد داخل كشور خود ، در زمينه توسعه IT و افزايش ضريب نفوذ اينترنت در حد متوسط جهاني اقدامات اساسي صورت گيرد. (7)

زير ساخت جامعه اطلاعاتي در ايران
در ايران هر چند زيرساخت جامعه اطلاعاتي در اين بخش مطلوب نيست ، ولي وزارت پست و تلگراف وتلفن در توسعه زير ساخت برنامه كاملي را به مخابرات ايران ابلاغ كرده است و انتظار مي رود دو سال آينده با كامل شدن شبكه فيبرنوري كشور شرايط مطلوب توسعه ICT فراهم گردد . از سوي ديگر دولت ايران با مديريت شوراي اطلاع رساني از يك سال گذشته طرح تكفا يا كاربرد ارتباطات و فناوري اطلاعات در توسعه ملي را به اجرا گذاشته است . براساس اين طرح همه نهادها ، وزارتخانه ها و سازمانها موظف به كاربرد ارتباطات در برنامه‏هاي توسعه خود شده اند .
آخرين وضعيت زير ساخت جامعه اطلاعاتي مخابراتي كشور در سال 1382 (شهريور) (8)

1- تعداد تلفن هاي منصوبه ثابت 15600000 شماره
2- تعداد تلفن هاي داير شده ثابت 13600000 شماره
3- ضريب نفوذ تلفن ثابت 68/20 به ازاي صد نفر
4- تعداد تلفن هاي همراه 2522895 شماره
5- ضريب نفوذ تلفن همراه 82/3 به ازاي صد نفر
6- جاده هاي تحت پوشش تلفن همراه 9300 كيلومتر
7- تعداد شهرهاي تحت پوشش تلفن همراه 613 شهر
8- تعداد روستاهاي داراي ارتباط 37263 روستا
9- تعداد تلفن هاي همگاني شهري 103116 دستگاه
10-تعداد تلفن هاي همگاني راه دور 19246 دستگاه
11- فيبرنوري 23000 كيلومتر
12- تعداد كاربران اينترنت 3000000 نفر
13- ضريب نفوذ اينترنت 5/4 به ازاي صد نفر  .
نتيجه :
هر چند زير ساخت جامعه اطلاعاتي در جنوب غربي آسيا به كشورهاي پيشرفته نمي رسد ، اما خيلي هم نامناسب نيست . چرا كه در 10 سال گذشته ، شاهد رشد غيرمنتظره بوده است . و عملاً تمامي ساكنان مناطق شهري به خدمات تلفني ـ تلفن ثابت ـ دسترسي دارند . به عنوان مثال در هند 5 هزار شهر به شبكه تلفن دسترسي دارند . (5 هزار شهر رقم بزرگي است ، تعداد شهرهاي ايران جمعاً 804 شهر است . )
همينطور حدود 63 درصد جمعيت روستايي منطقه به خدمات تلفني پايه دسترسي دارند . بقيه افراد به جز تعداد محدودي تحت پوشش سيگنالهاي تلفن همراه قرار دارند .
در كل مي توان گفت ، بيش از يك ميليارد نفر از ساكنان جنوب آسيا ، با 90 درصد جمعيت به خدمات تلفني پايه دسترسي دارند .
جمعيت ساكن در جنوب غربي آسيا براي دستيابي به اينترنت تلاش مي كند ، هر چند هنوز در آغاز راه قرار دارند، تلفن همراه به سرعت در حال گسترش است و پيش بيني مي شود تا 5 سال آينده از تلفن ثابت پيشي‏گيرد.
قدم هاي اوليه براي توسعه ارتباطات و رسيدن به جامعه اطلاعاتي در جنوب غربي آسيا ، با استفاده از فناوري فيبرنوري برداشته شده ، اما قدم هاي محكم تر با باز كردن بازارهاي مخابراتي روي بخش خصوصي برداشته مي شود كه برخي كشورها اين حركت را شروع كرده اند . كه از نتايج اين كار توسعه تلفن همراه و اينترنت در يك زمان كوتاه بوده است . هر چند پتانسيل كامل بخش خصوصي براي تأمين نيازهاي مخابراتي كشور مورد بررسي به جز تركيه به كار گرفته نشده است . اما اگر دولتهاي منطقه تعهد خود را براي آزاد سازي بخش مخابرات و دسترسي جهاني حفظ كنند ، مي توانيم انتظار پيشرفت بيشتري داشته باشيم . هر چند كه دولتها بايد انگيزه لازم براي بخش خصوصي به ويژه در نقاط كمتر سودده را فراهم كنند .
كشورهاي منطقه بايد از تجربيات تركيه درخصوصي سازي ، هند در نرم افزار ، ايران در توسعه روستايي و پاكستان در تغيير ساختار استفاده كنند و زير ساخت جامعه اطلاعاتي در كشورشان را قوي سازنند .
بديهي است محتوي، در جامعه اطلاعاتي به عهده متوليان زيرساخت مخابرات نيست .

فهرست منابع
1- نشريه آماري سازمان ملل با عنوان Human Development Report 2003 ، صفحات 20 الي 32
2- نشريه زيمنس ، گزارش مخابرات در سالهاي 1999-2000 و 2001
3- نشريه اتحاديه جهاني مخابرات (Itu News) ، شماره 10،سال 2002 ميلادي ، صفحه 3 و 4
4- سايت اينترنتي ، ا – م – س
5- نشريه اتحاديه جهاني مخابرات (Itu News) ، شماره 10 ،سال2002 ميلادي،صفحه 12
6- زارعيان ، داود ، مطالعه تطبيقي ارتباطات دور در ايران و 8 كشور آسيايي و آفريقايي ، رساله دكتري ارتباطات، 1381 ، صفحه320
7- قاسم زاده ، فريدون ، نگاهي به توسعه IT در هند ، مجموعه مقالات همايش نقش فناوري اطلاعات در اشتغال ، چاپخانه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي ، بهمن 1380 ، صفحه 11
8- گزارش عملكرد شركت مخابرات ايران ، دفتر برنامه ريزي و كنترل پروژه ها ، شهريور 1382
9- سايت اينترنتي WWW.unDP.com/Human Development Report/KML
10- سايت اينترنتي WWW.ITU.int/Members

---

بالا
 
بازگشت